2023-01-23 [12:13 PM]

ڕاپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان دەریخستووە چینی ئۆزۆنی کە پارێزگاری لە زەوی دەکات لەسەر خۆ چاک دەبێتەوە.

ئۆزۆن جۆرێکە لە ئۆکسجین لە بەرگەهەوای سەرەوەی زەویدا وەک بەربەستێک کاردەکات بۆ ڕێگریکردن لە تیشکی زیانبەخشی کە لە خۆرەوە دەگات، بەڵام نزیکتر لە ڕووی زەوی، ئۆزۆن پیسکەرێکی باو و ئاساییە. لە ئاستی زەویشدا، ئاستی بەرزی ئۆزۆن دەتوانێت زیان بە سییەکانی مرۆڤ و بە ڕووەکەکان بگەیەنێت.

توێژینەوەکان دەریانخستووە ئەو پیسبوونە کیمیاییانەی کە دەر دەدرێنە بەرگەهەواوە بە تێپەڕبوونی کات چینی ئۆزۆن بچووک دەکەنەوە. چینەکە لە بەشێک لە بەرگەهەوای زەویدا بوونی هەیە، بە ستراتۆسفێر ناسراوە. چینەکە دەکەوێتە نێوان 15 بۆ 30 کیلۆمەتر لە سەرووی ڕووی زەوی. ساڵانە کەلێنێکی گەورە لە چینەکەی سەر ئەنتارکتیکادا گەشە دەکات.

زانایانی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتە نوێیەکەیاندا دەڵێن بەو ڕێژەیەی ئێستا، کەلێنەکەی ئۆزۆن لە سەر ئەنتارکتیکا تا ساڵی 2066 بە تەواوی چاک دەبێتەو.

پۆڵ نیومان هاوسەرۆکی بەشدار لە ڕاپۆرتەکەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا. لەم دواییانەدا لە کۆبوونەوەی کۆمەڵەی کەشناسی ئەمریکا پێشکەش کرا. بە ئاژانسی ئەسۆشێتد پرێسی وتووە، "لە ستراتۆسفێری سەرەوە و لە کەلێنەکەی ئۆزۆندا دەبینین دۆخەکە باشتر دەبیت.

بەڵام توێژەران باسیان لەوە کردووە چاکبوونەوەکە زۆر بە هێواشی ڕوودەدات. لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، پێشبینی دەکرێت تێکڕای بڕی ئۆزۆن لە جیهاندا لە دەوروبەری ساڵی 2040دا بۆ ئاستی پێش تەنکبوونەوە بگەڕێتەوە.

ڕێککەوتنێکی ساڵی 1987 بە ناوی پرۆتۆکۆڵی مۆنتریال، زنجیرەیەک پێکهاتەی کیمیایی قەدەغە کرد – کە بە شێوەیەکی سەرەکی لە پێکهاتەی ساردکەرەوە و ئایرۆسۆڵدا بەکاردەهێنرێن – پێدەچێت ئەوە هۆکاربێت ئەستووری چینە ئۆزۆنی کەمکردووەتەوە.

سکرتێری گشتیی ڕێکخراوی کەشناسی جیهانی، پێتەری تالاس لە بڵاوکراوەیەکدا سەبارەت بەو ڕاپۆرتە لێدوانی دا، ووتی "ئەو کارانەی لە ڕابردوودا ئەنجامدراون بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانی ئۆزۆن گرنگی سنووردارکردنی پێکهاتە زیانبەخشەکانی کەشوهەوایان نیشانداوە.

نیومان ووتیشی "لەکاتێکدا 4 ساڵ لەمەوبەر نیشانەکانی چاکبوونەوە ڕاپۆرتکراون، توێژەران بەدوای گۆڕانکارییەکی بەردەوامتردا دەگەڕێن. وتی ژمارەکانی پێشووی چاکبوونەوە "زۆر پتەوتر بوون".

نیومان کە هاوکات گەورە زانای زەوییە لە ناوەندی گەشتەکانی واڵایی گۆدارد لە ناسا، دەڵێت ئەو دوو پێکهاتە کیمیاییە سەرەکییەی ئۆزۆن دەگۆرن لە ئاستێکی نزمتردان لە بەرگەهەواوە. لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە، ئاستی کلۆر بە ڕێژەی 11.5% دابەزیوە لەو کاتەی لە ساڵی 1993 گەیشتبووە بەرزترین ئاستی.

نیومان ئاماژەی بەوەشکردووە، کەمبوونەوەی ئاستی کلۆر و برۆم بە شێوەیەکی بەرچاو بەهۆی ئەو سنوورانەی لە پرۆتۆکۆڵی مۆنتریالدا دانراوە.

ئەندامێکی دیکەی تیمی توێژینەوەکە دەیڤید دبلیو فاهی بەڕێوەبەری تاقیگەی زانستە کیمیاییەکانی بەڕێوبەرایەتی نیشتمانی ئۆقیانوس و بەرگەهەوای ئەمریکایە، ووتی "دوایین ئەنجامەکان دەریدەخەن گۆڕانکاری دەریایی لە شێوازی مامەڵەکردنی جیهان لەگەڵ پێکهاتە تەنککەرەوەکانی ئۆزۆندا ڕوویداوە.

لە ڕاپۆرتەکەدا هاتووە "هەروەها خولەکانی کەشوهەوای سروشتی لە جەمسەری باشوور کاریگەری لەسەر ئاستی کەلینەکانی ئۆزۆن هەیە کە لە وەرزی پایزدا لە بەرزترین ڕێژەدایە. نیومان وتی لە چەند ساڵی ڕابردوودا کەلێنەکەی ئۆزۆن کەمێک گەورەتر بووە بەهۆی ئەوەوە. بەڵام بە گشتی ئەنجامەکان چاکبوونەوەی ڕوون نیشان دەدەن".

voa